Aşkın nedir?

Halil İbrahim Genç

Aşkın kavramı felsefede kullanılan, tasavvufta kulanılmayan bir kavramdır. Lakin tasavvufta tanzih ve teşbih görüşünün temel taşı esma düzeyinde Hakk’ı işarettir. Esma ise şahıs düzeyinde mümkinata aşkın Hakk’ı imlerler. Bu sebepten dolayı aşkın kavramının mantıksal olarak tasavvufi düzeyde ele alınması ve irdelenmesi gerekir.

Aşkınlık, kuşatmak, içine almak anlamlarına gelen ihata etmeden kinaye mutlak üstünlük ve yücelik anlamında HakkTeâla’nın şahsı için kullanılabilinir. Hakk’ın El Aliyy ismi bu kavramın anlam içeriğini karşılar.

Hakk Taâla âlemlere içkin öz mahiyetinde âlemlerde hazır ve âlemler üzerinde kudret açılımı olan melâikeleri (kuvvetleri) ile sıfat, esma ve ayet tavırlarında bulunması doğrultusunda, âlemlerdeki suretlerde değil âlemlerdeki fiillerde müşahede edilir. Bu müşahedede Hakk aşkın varlık olarak müşahede edilmiş olunur.

Suretlerde biri birilerine aşkınlık belki estetik niceliğine göre değişebilen bir durum olabilir. Lakin bir varlığın diğer varlara aşkın oluşu varlardan dışsal olarak ayrı oluşu ile varlara üstün gelen varlık oluşu ile değildir. Bu dahi üstünlük düzeyinde bir aşkınlık durumu olabilir. Ama böylesi bir aşkınlık niceliksel bir aşkınlık durumudur, niteliksel değil. Varların bir birlerine üstünlük düzeyinde aşkın oluşu biri birilerine göre tekil ve tikel niceliklerine göre değil bütünün sonucu olarak bütününde bir dışlaşma farkındalığı yaratması iledir.

Niteliksel aşkınlık varlara içkin, varlar üzerinde, varların fiillerinde kudret sıfatı gereği kudret açılımı ile fiilde bulunmak durumudur. Böylesi bir aşkınlık durumunda gözlemlenen, varlar ve fiilleri değil varlara içkin durumu ile gizil olan, varlarda iradesi ve varlıksal tavırlarını ilahlık düzeyinde fiilde gösteren mutlak varlık olarak Hakk Teâla’nın kendisidir.

Bu anlatır olduğum aşkınlık özün, özü olduğu varlara, varlar üzerinde kudret açılımı doğrultusunda varlıksal tavırları ile aşkın oluşuyla hem varlara öz olması doğrultusunda sureten hem de varlara varlıksal tavırları ile varlıklarına anlam katan aşkınlıkta bulunarak varlık vermesi ile töz olunması aşkınsallığıdır.

Bu durumda Hakk Taâla için her şeyin özü olması doğrultusunda sureten ve manen varlık verişi ile her şeyin var oluşu sonucunda, her şeyin tözü olarak mutlak aşkın varlık oluşundan bahsediyoruzdur.

Gözlem düzeyinde (müşahede demek daha doğru olabilir) aşkınlık fiilde belirdiği için, aşkın varlığı gözlemlemek varların bütünsel ilişkilerindeki fiillerde gerçekleşebilir. Tabii olarak bu da böylesi anlatır olduğum Hakk Taâla’nın varlığına iman etme ile mümkündür.

Tasavvuf Sohbetlerimizi ücretsiz dinlemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Aşkın ne demek? Paylaşın: