Meşreb nedir?

Halil İbrahim Genç

Meşreb, yaratılıştan gelen ahlak ve huylara denir.

Ehl-i tasavvuf için meşreb, insanın halk edilişinin unsurları ve ilkeleri üzeri tabiyatıyla bağlı olduğu unsurlar ve ilkelerin fıtratı (doğası) olarak ahlakında karakterize olması sonucunda beliren unsur ve ilkelerin hâl ve tavırlarda görünüşüne denir.

İnsan ahlak ve huylarında, fıtratı gereği bağlı olduğu unsur ve ilkelerin tabiatı üzeri bir meşrebe sahiptir. Ve her insan bağlı olduğu tabiatın meşrebi üzeri huy ve ahlakında ona döner. Bu bağlamda meşreb bir taraftan bağlı olduğumuz tabiat üzeri biçimlenişimiz bir taraftan da bağlı olduğumuz tabiatı ahlak ve huylarımızda yaşayışımızdır.

Anlatılanlar doğrultusunda meşrebler anasır-ı erba ve Hakk’ın sıfat ve esmalarının bizde melâike ve melekeler olarak biçimlenişinin sonucu oluşurlar. Ve bizler bu doğrultuda ahlak ve huylarımızda bağlı olduğumuz meşreblerimizin karakterize oluşu sonucu meşreb edinmiş olarak yaşarız.

Meşreb için başka bir bağlamda şöyle bir tanım getirebiliriz. Arketiplerimizin ilkeler olarak yaşantımızda ahlakımız düzeyinde evrenseller mahiyetinde biçimlenmesine meşreb denir. Halk edilişimizin arketipleri halk ve Hakk yönlerimizdir. Bu iki arketipal yönlerimiz aynı anda ahlakımızda devindiğimiz ilkelerdir. Bu bağlamda ilkeler 1) kategorik devindiğimiz kâinat sıfatları 2) tinsel devindiğimiz Hakk sıfatlarıdır.

Halk âleminin sabiteleri olan anasır-ı erbaa bitkiler, hayvanlar ve cinler insanlarda çok farklı açılarda biçimlenirler.