Akıl nedir?

Aklı bağ kurma veya ilişkilendirme mânasına gelir.

Farklı hususiyetleri, farklılıkları üzerinden ilişkilendirme sonucu fikir edinme veya görüş edinme eylem melekemize akıl denir.

Bilimde akıl, farklılıkları ayrıştırıcı olarak ayırt etme biçiminde bulmaya dayalı analitik olarak işler (parçalayıcı ve parçacı). Felsefede akıl, filozofun düşünce ilkesi doğrultusunda şüpheciliğiyle ayırt edici olumsuzlama üzeri ilkesinde olumlama biçiminde fikretmesinden işler. Tasavvufta akıl ise iman üzeri Hakk ilkesi ile sufinin Hakk’ı olumlaması üzeri müşahedesinde fikretmesi ile işler.

Başka bir deyişle akıl kişinin fikir ederken düşüncesinin nesnesini ayırd edici özellikleri ile görüşü ve bu görüş üzerinden düşünce nesnesinin irdelenişi yetisidir.

Aklın mevcudiyetinin sebebi ise Hakk’ı bilmek için ve Hakk’ın ilminin, insanın melekelerinde ibadet üzere özgünleşmesi ile biçimlenerek insanın küre-i arzda halife olması içindir. Hakk’ı aklı ile fikretmeyen kişi Hakk’ın hakikat ve hikmetine örtüktür.

Ehl-i tasavvuf aklı, en aşağıdan en yukarıya kadar mertebelendirmiştir.

1) Akl-ı maaş, kulun nefsani ve bedeni ihtiyaçları doğrultusunda düşünmesi düzeyi,

2) Akl-ı maad, vicdana gelen insanın iman edip Hakk’a dönüşüyle ilim ve irfan üzeri düşünmesi düzeyi,

3) Akl-ı selim, Hakk’a iman eden kulun haklar çerçevesinde iyi ve kötüyü ayırt ettiği düşüncesinde akıl ediş düzeyi,

4) Akl-ı nur, kulun kalbinde tecelli eden nurların feyzi üzeri akıl etmesi düzeyi,

5) Akl-ı ruh, kulun ruhaniyetindeki Hakk ve hakikat bilgisinin tecellisi ile hakikat bilgisi doğrultusunda düşünmesi düzeyi,

6) Akl-ı sultan, kulun feraset ve tasavvuf gücü edinmesi ile ferasetindeki kavrayışla hikmet bilgisi edinişi, hadiselerin iç yüzünü bilmesi akıl düzeyidir. Akl-ı sultana sahip olan bir kulun düşünce melekesi avam ve havasa kıyasen Hakk nuru tecellisi sebebi ile kıyaslanmayacak kadar hızlı gerçekleşir.

7) Akl-ı Küll, bütünsel akıl da diyebileceğimiz akl-ı küll kulun, bütün mevcudata fakr hâli üzeri yek vücud olarak hareket ettiği, farklılıklara aşkın bakışımda bütün mevcudatı bütünde kavradığı akıl düzeyidir. Bu düzeyde akıl düşüncede sükut etmiş, evrendeki akıl ile yani akl-ı kül ile uyumda varoluşun nedeninin ereğinde sulhdadır.

Bunların haricinde insanın tecrübe ve bilgi ile gelişerek akıl etmesine akl-ı mesmu denir.

Tasavvuf Sohbetlerimizi ücretsiz dinlemek için buraya tıklayabilirsiniz.

Akıl ne demek? Paylaşın:

Sözlük

Huşû

Korkudan oluşan çekinme ile edepte, muhabbetten kaynaklanan rağbetin sonucunda sakinede Hakk’ın huzurunda O’nu gözlemenin hâline huşû denir. Huşû edebin bir cüz...

Sözlük

Fahr-u Fakr

Fahr-u Fakr, genelde “fakrı övüncü olan” veya “fakrların övüncü olan” anlamlarında kullanılır. Fakr olmanın bir özelliği de Allah için yaptıkları her türlü iba...

Sözlük

Şirb

İçmek anlamına gelen şirb, salikin her an Hakk’ın muhabbetinde, ilahi aşk ile bulunmasının göz yaşı döküşü hâlinde aşk ile serhoş oluşuna denir. İrfan zevkinde ...

Sözlük

Huzur

İmanı ile salikin aşk, korku, hayâ, edep, gaybet vb hâller üzeri Hakk’ın varlığı karşısında bulunduğu duruma huzur denir. Huzurda olan müşahedededir. Müşaheded...

Sözlük

Sünnet

Sünnet yasalar, adetler anlamına gelir. Hakk için sünnet Hakk’ın yasaları (sünnetullah) anlamında kullanılır, Hz. Resul için sünnet ise adetler anlamında kulla...

Sözlük

Reca

Reca umut etmek anlamını taşır. Kul her ne kadar duanın kabul edilmesi recasında bulunsa da kimi velayet ehli veliler için dua edenin kendi nefsi için taleplerd...

Sözlük

Havass İlmi

Havass hassalar, keyfiyetler ve hususiyetler anlamına gelir. Tasavvufta ilim olarak havass, manevi tesir için uzlet, riyazat veya i’tikafta okunan esma, ayet v...

Sözlük

Kâmil

Kâmil, kemâlden kinaye eksiksiz, tam, kusursuz ve mükemmel olan anlamlarına gelir. Ehil için kâmil, sufinin fıtratı gereği bağlı olduğu meşreb üzerinden Hakk’a...

Sözlük

Hayâ’

Hayâ’ utanma ile çekinme anlamına gelir. Sufilerin dilinde ise hayâ’, imanın bir cüzü olarak iman eden mümin dervişin, Hakkın her yerde olduğunun anlayışı üzeri...

Sözlük

Tarik

Tarik yoldur. Yol ise Hakk’a piri ile istikamet edinen talibin ibadet ve ahlak ile tevhid üzeri çalışmasının amellerinde bulunmasıdır. Tarikten murad edilen ise...

Sözlük'de arayın:
Bu web sitesi İstanbul Tevhid Okulu tarafından kurulmuştur.