İrade-i Cüz’iye nedir?

Halil İbrahim Genç

Mevcudatın kendi varoluşu sınırlarında gerçekleşen istenç meleke durumuna irade-i cüz’iye denir. Cüz’i irade, Hakk’ın külli iradesine iye, irade-i külliyenin dahilinde olarak, irade-i külliyenin mevcudattan hile-i rabbani olarak görünüşüdür. Bu da “Allah irade etmeden siz irade edemezsiniz” (Tekvil, 29) ve “yerlerde ve göklerde bulunan canlılar ve melekler Allah’a secde ederler” (Nahl, 49) ayetlerinin tefsir mânasıdır.

İrade-i cüz’iye, Hakk’ın mahlukatı üzerinde irade-i külliyesini örttüğü ve bu örtme sonucunda irade-i külliyesiyle hem mevcudata varlık verdiği (ikame) hem de mevcudatı irade-i külliyesi doğrultusunda yaşattığı (idare ve idame), irade-i külliyesinin tecelli ettiği (dışlaşma da denilebilinir) hile-i rabbanidir.

Kul için hile-i rabbanide mühim olan hileyi değil Rabb’i müşahede etmektir. Zaten tevhid de bundan ibarettir.

Bu mânada tevhid, Hakk’a yakin buldurtan, yakinlikte ise kul-Hakk ikiliğindeki uzaklık sebebiyle kulun kul oluşunun hile-i rabbanisinde seyir ettiği kavrayış ve yaşam durumlarıdır.

Anlatılanlar doğrultusunda belirtmek gerekir ki hile-i rabbani Hakk’ın hikmet seyridir.